Sözleşmeler, hukuk dünyasında bireyler ve kurumlar arasındaki irade uyuşmasını yazılı ya da sözlü şekilde kayıt altına alan hukuki işlemlerdir. Ancak her sözleşme hukuken geçerli olmayabilir. Bu nedenle “sözleşmelerin geçerlilik koşulu nedir?” sorusu, hem bireylerin hem de işletmelerin hak ve yükümlülüklerini güvence altına almak açısından büyük önem taşır.
Bu yazıda, Türk Borçlar Kanunu çerçevesinde bir sözleşmenin geçerli sayılabilmesi için aranan temel koşulları inceleyeceğiz. Ayrıca geçersiz sözleşmelerin doğurabileceği hukuki sonuçları da ele alacağız.
Sözleşmenin Tanımı ve Önemi
Hukuk sistemimizde sözleşme, iki veya daha fazla kişinin karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanında bulunarak hukuki sonuç doğurmayı amaçladığı işlemdir. Özellikle ticari hayatta sözleşmeler, tarafların haklarını ve yükümlülüklerini belirleyerek hukuki güvenlik sağlar. Ancak bu güvenliğin sağlanabilmesi için sözleşmenin belli kurallara uygun biçimde oluşturulması gereklidir.
Sözleşmenin Geçerlilik Koşulları Nelerdir?
Türk Borçlar Kanunu’na göre bir sözleşmenin geçerli sayılabilmesi için bazı esaslı unsurların yerine getirilmiş olması gerekir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
1. Tarafların Ehliyeti
Sözleşme Ehliyeti Nedir?
Sözleşmenin taraflarının fiil ehliyetine sahip olması, yani sözleşme yapma yeterliliği bulunması gerekir. Türk Medeni Kanunu’na göre fiil ehliyeti için;
- Ayırt etme gücüne sahip olmak,
- Ergin olmak (18 yaşını doldurmak),
- Kısıtlı olmamak
gereklidir.
Örnek: 17 yaşındaki bir bireyin, velisinin izni olmadan yaptığı kira sözleşmesi geçersiz sayılabilir.
2. Karşılıklı ve Uyuşan İrade Beyanı
Sözleşmenin kurulması için tarafların serbest iradeye dayalı olarak ve birbirini tamamlayan beyanlarda bulunması gerekir. Bu beyanlar:
- Açık ya da örtülü olabilir.
- Sözlü, yazılı veya davranışsal şekilde açıklanabilir.
Eğer bir taraf baskı, tehdit, aldatma gibi hukuka aykırı yollarla iradesini beyan etmişse bu sözleşme iptal edilebilir.
3. Konunun Belirli ve Mümkün Olması
Sözleşmenin konusu:
- Belirli olmalı: Sözleşmede konu net şekilde tanımlanmalı.
- Mümkün olmalı: Hukuken ve fiilen yapılabilir bir işleme dair olmalı.
Örnek: Henüz var olmayan bir ürünün teslimine ilişkin sözleşme, konu bakımından geçersiz olabilir.
4. Hukuka, Ahlaka ve Kamu Düzenine Uygunluk
Sözleşmenin konusu ve amacı:
- Kanuna aykırı olmamalı,
- Genel ahlaka uygun olmalı,
- Kamu düzenine zarar vermemeli.
Örnek: Rüşvet karşılığında danışmanlık yapılmasına ilişkin bir sözleşme, açıkça hukuka ve ahlaka aykırıdır ve geçersizdir.
5. Şekil Şartına Uygunluk (Varsa)
Kural olarak Türk Borçlar Kanunu’na göre sözleşmeler şekil serbestisi ilkesine tabidir. Yani sözlü veya yazılı olarak yapılabilir. Ancak bazı sözleşmeler için özel şekil şartı getirilmiştir. Örneğin:
- Taşınmaz satış sözleşmesi → Resmi şekilde ve tapuda yapılmalıdır.
- Kefalet sözleşmesi → Yazılı olmalı ve kefil el yazısıyla sorumluluk altına girdiğini belirtmelidir.
Bu şekil şartlarına uyulmadığında sözleşme geçersiz olur.
Geçersiz Sözleşmelerin Hukuki Sonuçları
Geçersiz bir sözleşme, taraflar arasında hukuki bağ doğurmaz. Bu tür sözleşmelerin başlıca sonuçları şunlardır:
Kesin Hükümsüzlük (Butlan)
Kanunda öngörülen geçerlilik koşullarından birinin eksikliği halinde sözleşme kesin hükümsüz olur. Örneğin:
- Ehliyetsiz kişinin yaptığı sözleşme
- Kanuna aykırı konuya sahip sözleşme
Bu tür sözleşmeler, baştan itibaren geçersiz kabul edilir.
İptal Edilebilirlik
İrade sakatlığı (örneğin korkutma, aldatma) varsa, sözleşme iptal edilebilir niteliktedir. Mağdur olan taraf iptal hakkını kullanmazsa, sözleşme geçerli kabul edilir.
Yokluk
Bazı durumlarda ise sözleşmenin kurucu unsurları hiç gerçekleşmemiştir. Örneğin tarafların irade beyanı yoksa sözleşme hiç doğmamış kabul edilir. Bu durumda yokluk söz konusu olur.
Örnek Senaryo: Sözleşmenin Geçersizliği
Durum: 16 yaşındaki bir birey, ikinci el bir motosiklet satın almak için kendi adına bir satış sözleşmesi imzalamıştır.
Değerlendirme: Bu bireyin reşit olmadığı ve yasal temsilcisinin izni bulunmadığı için fiil ehliyeti yoktur. Dolayısıyla bu satış sözleşmesi kesin hükümsüzdür. Satıcı, bu kişiye motoru teslim etmişse, motoru geri talep edebilir.
Sözleşme Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Sözleşmenin geçerli ve ileride sorun doğurmayacak şekilde hazırlanması için şu adımlar atılmalıdır:
| Dikkat Edilecek Husus | Açıklama |
|---|---|
| Tarafların kimlik ve yetki bilgileri | Doğru ve eksiksiz yazılmalı |
| Konunun belirli ve açık olması | Her türlü yorumdan uzak, net bir ifade kullanılmalı |
| Şekil şartına uygunluk | Kanunda belirtilen özel şekil varsa mutlaka uyulmalı |
| İrade beyanlarının serbestliği | Baskı altında ya da hatayla yapılan beyanlardan kaçınılmalı |
| Gerekirse noter onayı alınması | Özellikle büyük meblağlı işlemlerde ispat kolaylığı sağlar |
| Profesyonel destek alınması | Avukat ya da hukuki danışmanlık alınarak hazırlanması önerilir |
Sonuç: Geçerlilik Koşullarına Uymayan Sözleşmeler Risklidir
Bir sözleşmenin geçerli olup olmadığı, taraflar açısından hak doğurucu veya yok edici sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle her sözleşmenin hazırlanmasında ve imzalanmasında, yukarıda belirtilen koşullara dikkat edilmesi büyük önem taşır. Özellikle şekil şartı olan sözleşmelerde yapılan basit bir hata, tüm süreci hükümsüz kılabilir.
Eğer sözleşmenizle ilgili bir belirsizlik yaşıyorsanız veya geçerlilik konusunda şüpheniz varsa, bir avukattan hukuki destek almanız sürecin sağlıklı işlemesini sağlar.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
No responses yet