Mobbing (İş Yerinde Psikolojik Taciz) Nedir ve Hukuki Süreçleri Nelerdir?

Mobbing, çalışma hayatında sıkça karşılaşılan ancak tanımlanması ve hukuki süreçlerin yönetilmesi açısından hassasiyet gerektiren önemli bir konudur. Türk hukukunda mobbing, iş yerinde psikolojik taciz anlamına gelmekte olup, çalışanın ruh sağlığını ve çalışma verimini ciddi ölçüde etkileyen davranışlar bütünü olarak tanımlanır.

Psikolojik taciz, mağdurun kendisini iş yerinde değersiz, dışlanmış ve sürekli tehdit altında hissetmesine neden olan davranışları kapsar. İş yerinde psikolojik taciz, süreklilik arz eden, sistematik bir tutumdur ve genellikle mağdurun onurunu zedeleyen, psikolojik veya fiziksel sağlığını tehlikeye atan uygulamalardır.

İş hayatında mobbing davranışlarına örnek olarak sürekli eleştirilme, dışlanma, görevlerin sebepsiz yere değiştirilmesi, dedikodu yapılması, itibarsızlaştırma, haksız suçlamalar, ayrımcılık, aşağılayıcı sözler, tehdit ve yıldırma hareketleri gösterilebilir.

Hukuki Açıdan Mobbing’in Unsurları Nelerdir?

Türk hukukunda mobbing’in varlığından söz edebilmek için aşağıdaki unsurların bulunması gerekir:

• Davranışların sistematik ve tekrarlayıcı olması,
• Psikolojik tacizin uzun süreli ve süreklilik arz etmesi,
• Mağdurun kişilik haklarına ve psikolojik bütünlüğüne zarar vermesi,
• Mağdurun çalışma ortamında dışlanmış ve tehdit altında hissedilmesi.

Bu unsurların varlığı halinde mobbing’e maruz kalan çalışan, çeşitli hukuki süreçlere başvurma hakkına sahiptir.

Mobbing’e Karşı Başvurulabilecek Hukuki Yollar

Mobbing’e maruz kalan kişiler, aşağıdaki hukuki yollara başvurabilir:

1. İş Sözleşmesinin Haklı Feshi ve Tazminat Talebi

İş Kanunu uyarınca mobbing mağduru işçi, iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. Bu durumda kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve manevi tazminat talep edilebilir. İş sözleşmesini haklı fesih hakkını kullanan işçinin, fesih bildiriminde mobbing’i açıkça belirtmesi önemlidir.

2. Manevi Tazminat Davası

Mobbing nedeniyle manevi olarak zarar gören çalışan, Medeni Kanun kapsamında kişilik haklarının ihlali nedeniyle manevi tazminat davası açabilir. Manevi tazminat talebinde bulunabilmek için mağdurun yaşadığı psikolojik zararı somut belgelerle (örneğin psikiyatri raporları) ispatlaması önemlidir.

3. Ceza Davası Açılması

Mobbing eylemleri tehdit, hakaret, iftira, taciz gibi ceza hukuku kapsamındaki suçları içeriyorsa, mağdur kişi Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunabilir. Bu süreçte savcılık tarafından soruşturma başlatılır ve suç teşkil eden davranışların varlığı halinde kamu davası açılır.

4. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na Başvuru

Mobbing’in ayrımcılığa dayandığı hallerde, mağdur çalışan Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na başvurarak haklarının korunmasını talep edebilir. Kurum, ayrımcılık iddialarını inceleyerek gerekli yaptırımları uygulayabilir.

5. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na Şikâyet

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, mobbing durumlarını denetlemek ve işverenlere yaptırım uygulamak üzere başvurulabilecek merciler arasındadır. Bakanlık müfettişleri aracılığıyla iş yerinde denetim yaparak, psikolojik tacizin varlığını tespit edebilir ve işverene idari para cezası verebilir.

Mobbing Davalarında İspat Yükümlülüğü

Mobbing davalarında ispat yükümlülüğü mağdur çalışana aittir. Bu nedenle çalışanın yaşadığı olayları ve gördüğü zararı somut olarak belgelemesi önemlidir. İspat aracı olarak;

• Tanık beyanları,
• Elektronik posta, SMS gibi yazılı kayıtlar,
• Ses ve görüntü kayıtları (hukuka uygun elde edilmiş olmak kaydıyla),
• Sağlık raporları gibi belgeler kullanılabilir.

Bu belgeler, mahkeme önünde mobbing’in varlığının kanıtlanması açısından büyük önem taşır.

İşverenin Mobbing’e Karşı Sorumluluğu

İşveren, çalışanlarını mobbing’e karşı koruma yükümlülüğü altındadır. İşveren, iş yerinde psikolojik tacizi önlemek amacıyla gerekli tedbirleri almak zorundadır. Eğer işveren, mobbing olaylarına göz yumarsa veya yeterli tedbirleri almazsa hukuki sorumluluk doğar ve tazminat talepleriyle karşılaşabilir.

Sık Sorulan Sorular (SSS)

1. Mobbing nedir?
   Mobbing, iş yerinde gerçekleşen sistematik psikolojik tacizdir.
2. Mobbing nasıl ispatlanır?
   Tanık ifadeleri, mesajlar, elektronik posta kayıtları ve sağlık raporları gibi belgelerle ispatlanabilir.
3. Mobbing’e maruz kalınca ne yapılmalıdır?
   Öncelikle hukuki danışmanlık alınmalı, gerekli belgeler toplanmalı ve ilgili mercilere başvuru yapılmalıdır.
4. Mobbing davası açmak için zaman aşımı süresi nedir?
   Genel olarak manevi tazminat davaları için 2 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır.
5. İşveren mobbing’i önlemek için ne yapmalıdır?
   İşveren, gerekli eğitimleri sağlamalı, caydırıcı tedbirler almalı ve etkin bir şikâyet mekanizması oluşturmalıdır.
6. İşten ayrılmadan mobbing davası açılabilir mi?
   Evet, işten ayrılmadan da mobbing nedeniyle dava açılabilir.
7. Mobbing sebebiyle manevi tazminat nasıl hesaplanır?
   Manevi zararın boyutuna, mağdurun yaşadığı psikolojik sıkıntıya ve olayların ağırlığına göre mahkemece belirlenir.
8. Mobbing nedeniyle işten ayrılan çalışan kıdem tazminatı alabilir mi?
   Evet, haklı fesih nedeniyle ayrılan çalışan kıdem tazminatı alabilir.
9. İşveren mobbing’e sessiz kalırsa ne olur?
   İşveren hukuken sorumlu tutulur ve tazminat ödemek zorunda kalabilir.
10. Mobbing davalarında hangi mahkeme yetkilidir?
    İş mahkemeleri mobbing davalarına bakmakla yetkilidir.