Cezai şart, sözleşme taraflarının borçlarını zamanında ve gereği gibi yerine getirmelerini güvence altına almak amacıyla sözleşmeye ekledikleri bir yaptırım türüdür. Borçlar Hukuku kapsamında düzenlenen cezai şart, sözleşme yükümlülüklerinin ihlal edilmesi halinde, zararın varlığı veya miktarına bakılmaksızın önceden belirlenmiş bir miktarın ödenmesini öngörür. Bu uygulama, tarafların yükümlülüklerini yerine getirme motivasyonunu artırır ve sözleşmelerin sağlıklı yürütülmesini sağlar.
Cezai Şartın Hukuki Niteliği
Cezai şart, hukuki açıdan şu özellikleri taşır:
- Önceden belirlenmiş ve sabit bir tutardır. Taraflar bu tutarı sözleşmede açıkça belirtmelidir.
- Zararın ispatı zorunlu değildir. Alacaklı taraf, zararın gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılmaksızın cezai şart talep edebilir.
- Borçlunun kusuru şarttır. Cezai şartın talep edilebilmesi için borçlunun borç ihlalinde kusurlu olması gerekir.
- Ceza niteliği taşır. Cezai şart, tazminatın yanı sıra tarafları caydırıcı bir işlev görür.
Cezai Şartın Türleri Nelerdir?
Cezai şartlar üç ana başlık altında incelenir:
İfa Yerine Geçen Cezai Şart
Borçlunun yükümlülüğünü hiç yerine getirmemesi durumunda alacaklı taraf, ifanın yerine cezai şartı talep eder. Bu durumda alacaklı, asli edimin yerine yalnızca belirlenen cezai şartı isteyebilir, ek bir talepte bulunamaz.
İfayla Birlikte İstenebilen Cezai Şart
Taraflar arasında edimin zamanında veya kararlaştırılan niteliklerde yerine getirilmemesi durumunda söz konusu olur. Bu durumda alacaklı, cezai şartı talep etmekle birlikte, borcun ifasını da talep edebilir.
Seçimlik Cezai Şart
Taraflar, borç ihlali gerçekleştiğinde cezai şart veya sözleşmeden doğan asli edimin ifası arasında bir seçim yapma hakkına sahiptir. Alacaklı taraf, ya asli borcun ifasını ya da belirlenen cezai şartı tercih edebilir.
Cezai Şartın Belirlenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar
Cezai şart miktarının belirlenmesinde taraflar aşağıdaki hususlara dikkat etmelidir:
- Cezai şart tutarı açıkça ve net olarak belirtilmelidir.
- Belirlenen miktarın, borcun büyüklüğü ve olası zararlarla orantılı olması önemlidir.
- Aşırı ve ölçüsüz cezai şart hükümleri, hâkim tarafından hakkaniyete uygun olarak indirilebilir.
Cezai Şartın İndirimi (Tenis Yetkisi)
Cezai şart, sözleşme serbestisi ilkesi gereğince taraflarca belirlenir. Ancak, cezai şartın aşırı bulunması durumunda hâkim, Türk Borçlar Kanunu’na göre indirime gidebilir. Cezai şartın indirilmesinde hâkim şu kriterleri dikkate alır:
- Edimin ifa şekli ve derecesi,
- Tarafların ekonomik durumu,
- Borçlunun kusur derecesi ve zararın ağırlığı.
Cezai Şartın Talep Edilemeyeceği Durumlar
Bazı özel durumlarda cezai şartın talebi mümkün olmaz:
- Mücbir sebep durumları (deprem, sel, salgın hastalık vb.)
- Borçlunun kusuru olmaksızın borcun yerine getirilememesi,
- Sözleşmenin geçerlilik şartlarını taşımaması ya da sonradan geçersiz hale gelmesi.
Bu durumlarda borçlu, cezai şarttan sorumlu tutulamaz.
Sözleşmelerde Cezai Şartın Önemi
Cezai şart hükümlerinin sözleşmelerde bulunması, sözleşmenin güvence altına alınmasını sağlar. Özellikle ticari sözleşmeler, kira sözleşmeleri, eser sözleşmeleri, iş sözleşmeleri gibi çeşitli hukuki ilişkilerde sıkça yer alır. Sözleşmelerde cezai şartın açık ve anlaşılır şekilde düzenlenmesi, olası hukuki uyuşmazlıkları azaltır ve taraflar arasındaki ilişkinin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesini sağlar.
Uygulamada Cezai Şart Örneği
Bir inşaat firması ile arsa sahibi arasında imzalanan kat karşılığı inşaat sözleşmesinde, firmanın inşaatı belirtilen tarihte tamamlamaması durumunda her gecikilen ay için belirlenen cezai şart miktarı 100.000 TL olarak kararlaştırılmıştır. Firma, sözleşmede belirlenen teslim tarihini 3 ay geçirmişse, arsa sahibi gecikmeden kaynaklanan zararı ispat etmek zorunda kalmadan, toplamda 300.000 TL cezai şart talep edebilir.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
- Cezai şart ile tazminat arasındaki fark nedir?
Cezai şartta zarar ispatı gerekmezken, tazminatta zararın varlığı ve miktarı ispat edilmelidir. - Cezai şart her sözleşmeye eklenebilir mi?
Evet, tarafların iradelerine bağlı olarak her tür sözleşmeye cezai şart eklenebilir. - Cezai şart ne zaman talep edilir?
Borçlu yükümlülüğünü ihlal ettiğinde ve kusurlu olduğunda talep edilir. - Cezai şart miktarı değiştirilebilir mi?
Mahkeme aşırı yüksek bulunan cezai şartları hakkaniyet ölçüsünde indirebilir. - Borçlu kusurlu değilse cezai şart öder mi?
Hayır, borçlunun kusursuz olması halinde cezai şart talep edilemez. - Cezai şart tutarı belirlenirken nelere dikkat edilmeli?
Tutarın, borcun büyüklüğü ve zararın muhtemel boyutlarıyla orantılı olması gerekir. - Mücbir sebep halinde cezai şart uygulanır mı?
Mücbir sebep halinde cezai şart uygulanmaz. - Cezai şart için dava açma süresi nedir?
Genel alacak davalarında olduğu gibi 10 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır. - Cezai şart tahsil edilemezse ne yapılmalıdır?
İcra takibi veya dava yoluyla tahsilat sağlanabilir. - Cezai şart tek taraflı olarak kaldırılabilir mi?
Hayır, cezai şart hükmü ancak tarafların anlaşmasıyla değiştirilebilir veya kaldırılabilir.
No responses yet