Acele Kamulaştırma Süreçleri ve Uygulama Detayları

Acele kamulaştırma, idarenin belirli durumlarda kamu yararına olan projeleri hızlandırmak ve kamu hizmetlerini kesintisiz sürdürmek amacıyla taşınmazların hızlı bir şekilde mülkiyetini devralması işlemidir. Olağan kamulaştırma süreçlerinden farklı olarak acele kamulaştırma, daha kısa sürede tamamlanmakta olup birtakım özel prosedürlere tabi tutulmuştur. Türkiye’de acele kamulaştırmanın yasal dayanağı, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 27. maddesinde düzenlenmiştir.

Acele Kamulaştırmanın Amacı ve Kapsamı

Acele kamulaştırma, genellikle doğal afetler, savaş hali, salgın hastalıklar, acil altyapı projeleri, enerji nakil hatları, ulaşım projeleri gibi aciliyet içeren durumlarda uygulanır. Bu tür kamulaştırmalarda, genel kamulaştırma usulünde uygulanan uzun süreçler yerine hızlı hareket edilmesi zorunluluğu bulunmaktadır. Bu bağlamda idare, kamulaştırma işlemini çok daha kısa sürede gerçekleştirerek mülkiyeti devralabilir ve böylelikle projelerin gecikmeden hayata geçmesini sağlar.

Acele Kamulaştırma Sürecinin Hukuki Adımları

Acele kamulaştırma süreci, olağan kamulaştırmadan farklı ve hızlandırılmış bir prosedürdür. Bu süreç aşağıdaki hukuki adımlar üzerinden yürütülür:

1. Kamu Yararı Kararı Alınması: İlgili idare tarafından projenin kamu yararına olduğuna dair resmi kararın alınması şarttır. Kamu yararı kararının alınıp yayımlanmasının ardından, sürecin hızlı bir şekilde devamı sağlanır.
2. Cumhurbaşkanı Kararı ile Acele Kamulaştırma: Olağan kamulaştırmadan farklı olarak acele kamulaştırmanın gerçekleştirilebilmesi için Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi veya Cumhurbaşkanı kararı gerekmektedir. Bu karar Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer.
3. Taşınmazın Belirlenmesi ve Tespiti: Acele kamulaştırmaya konu olan taşınmazın tapu bilgileri ve değer tespiti yapılır. Değer tespiti, kamulaştırmanın gerçekleştirileceği taşınmazın o tarihteki piyasa değerine göre belirlenir.
4. Mahkemeye Başvuru ve Tescil: İdare, belirlenen bedeli mahkeme nezdinde açılacak bir dava ile taşınmazın malikine öder ve taşınmazın mülkiyeti idare adına tapuda tescil edilir. Bu süreç, normal kamulaştırma işlemlerine kıyasla çok daha hızlı gerçekleşir.
5. Ödeme ve Tahliye: Kamulaştırılan taşınmazın bedelinin mahkemeye yatırılmasının ardından malik, taşınmazı boşaltmak ve idareye teslim etmekle yükümlüdür.

Acele Kamulaştırmada Bedel Tespiti

Acele kamulaştırma sürecinde bedel tespiti kritik öneme sahiptir. Bedel belirlenirken taşınmazın rayiç değeri dikkate alınarak, taşınmazın bulunduğu konum, arazi veya yapı özellikleri, kullanım amacı ve emsal değerler gibi kriterler değerlendirilir. Acele kamulaştırmada bedel tespiti genellikle bilirkişi heyeti tarafından yapılır ve mahkemece denetlenir.

Bedel tespitine itiraz edilmesi durumunda, taşınmaz sahibi idari yargıda iptal davası açabileceği gibi bedelin artırılması için hukuk mahkemelerine başvurabilir.

Acele Kamulaştırmanın İptali ve Hukuki Yollar

Acele kamulaştırma kararlarına karşı taşınmaz sahipleri tarafından çeşitli hukuki yollar öngörülmüştür. Acele kamulaştırma kararının kamu yararı taşımadığı ya da usulüne uygun olmadığı gerekçesiyle idari dava yoluyla iptal edilmesi talep edilebilir.

Taşınmaz sahipleri, bedel konusunda anlaşmazlık durumunda hukuk mahkemelerinde bedel artırımı davası açabilir ve böylelikle kendilerine teklif edilen kamulaştırma bedelinin yükseltilmesini talep edebilirler.

Acele Kamulaştırmanın Uygulama Alanları ve Örnekler

Acele kamulaştırma genellikle;

• Deprem, sel gibi doğal afet bölgelerinin hızlı bir şekilde yeniden inşasında,
• Enerji iletim hatları, doğalgaz boru hatları, su projeleri gibi stratejik önemi yüksek altyapı projelerinde,
• Hızlı tren, metro, otoyol gibi büyük ölçekli ulaşım projelerinde uygulanmaktadır.

Örneğin, Marmaray Projesi kapsamında bazı taşınmazlar acele kamulaştırma yöntemiyle hızlıca kamulaştırılarak projenin hızlandırılması sağlanmıştır.

Acele Kamulaştırma ve İnsan Hakları Dengesi

Acele kamulaştırma işlemleri gerçekleştirilirken mülkiyet hakkının korunması ve adil bir kamulaştırma bedelinin ödenmesi esastır. Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında, mülkiyet hakkına müdahalelerin ölçülü ve dengeli olması gerekir. Acele kamulaştırma yapılırken kamu yararı ile kişisel mülkiyet hakları arasında hassas bir denge gözetilmelidir.

Sık Sorulan Sorular (SSS)

1. Acele kamulaştırma nedir?
   Kamu yararı gereği acilen ihtiyaç duyulan taşınmazların hızlıca kamulaştırılmasıdır.
2. Acele kamulaştırma ile normal kamulaştırmanın farkı nedir?
   Acele kamulaştırmada süreç çok daha hızlı ilerler ve Cumhurbaşkanlığı kararı gereklidir.
3. Hangi durumlarda acele kamulaştırma yapılabilir?
   Doğal afetler, savaş, salgın hastalıklar, stratejik projeler gibi acil durumlarda yapılabilir.
4. Acele kamulaştırma kararını kim alır?
   Cumhurbaşkanlığı tarafından alınır ve Resmî Gazete’de yayımlanır.
5. Kamulaştırma bedeli nasıl belirlenir?
   Bilirkişiler tarafından taşınmazın piyasa değerine göre belirlenir.
6. Acele kamulaştırma kararına itiraz edilebilir mi?
   Evet, taşınmaz sahibi idari yargıda iptal davası açabilir veya bedelin artırılması için hukuk mahkemelerine başvurabilir.
7. Kamulaştırılan taşınmazın boşaltılması için verilen süre nedir?
   Mahkemenin belirlediği süre içinde taşınmaz boşaltılarak idareye teslim edilir.
8. Acele kamulaştırmada taşınmaz sahibinin hakları nelerdir?
   Adil bedel talep etmek, bedelin artırılması için dava açmak ve sürecin usulüne uygunluğunu sorgulamak gibi hakları vardır.
9. Mahkeme kararı ne kadar sürede çıkar?
   Genellikle birkaç ay içinde sonuçlanır, ancak dava türüne ve mahkeme yoğunluğuna göre değişiklik gösterebilir.
10. Kamulaştırma bedeli ödenmezse ne yapılabilir?
    Bedel zamanında ödenmezse taşınmaz sahibi yasal yollarla faiziyle birlikte tahsil edebilir.